Pre petsto godina Evropa je bila u verskom haosu zbog akcija jednog monaha. Martin Luter, koji je prikucao svojih 95 teza na vrata crkve u Vitenbergu 31. oktobra 1517, označio je početak protestantske reformacije i raskola s Rimokatoličkom crkvom. Luter u Nemačkoj, Žan Kalvin u Ženevi i Ulrih Cvingli u Cirihu, koji su svima poznati kao „očevi” reformacije, naišli su na podršku kraljeva i gradskih veća koji su pristali da države i gradovi slede verska ubeđenja lokalnih vođa, a ne pape ili cara. Rezultat toga bilo je značajno slabljenje Rimokatoličke crkve pošto su se pojedina kraljevstva i gradovi priklonili reformatorskim idejama. Protestansko učenje da je papa antihrist, prema kazivanju u biblijskoj knjizi Otkrivenja, takođe je odgovaralo mnogima koji su videli korupciju u Crkvi. Ne iznenađuje što je katolička vladajuća garnitura nastojala da zaustavi širenje reformacije i da odbaci njeno učenje kako bi na taj način ugušila pobunu. Evo i na koji način…

1. Osnovan je jezuitski red
Ignasio Lojola rođen je u zamku Lojola u Španiji 1491. Poticao je iz porodice vitezova koji su bili u službi kralja. Lojoli je bilo tek 29 godina kad je, komandujući grupom vojnika u ratu protiv Francuske, bio ranjen u nogu i primoran da se povuče. Dok se oporavljao od povrede, pročitao je dve knjige: Hristov život (Vita Christi), katoličkog teologa Ludolfa Saksonskog, i popularne Zlatne legende, knjigu o životima svetaca. Priče o svetom Franji Asiškom i svetom Dominiku inspirisale su Lojolu da postane borac za Hrista. Svoju imovinu razdelio je sirotinji i krenuo na studije teologije i latinskog na Univerzitetu Alkala (današnji Madrid), posle čega je otišao u Pariz, gde je doktorirao. Upravo je tamo, dok je živeo na Koledžu Svete Barbare, sa svojih šest prijatelja skovao planove da postanu putujući misionari.

To je bilo doba putujućih vitezova u sjajnim oklopima i Lojola je osnovao „Družbu Isusovu”, duhovnu vojsku ili svetu miliciju, koja će se boriti za ono u šta je verovao. Prošao je kroz vojnu obuku i sa zamisli da svoju novu družinu „izvežba” duhovno, napisao knjigu kontemplacija o hrišćanstvu, razmišljanja i molitvi pod nazivom Duhovne vežbe.

Godine 1534, skoro 20 godina od početka protestantske reformacije, Lojola i njegovi prijatelji zavetovali su se na siromaštvo i čednost, i spremali se da idu u Svetu zemlju kao misionari. Šest godina kasnije, papa Pavle III zvanično je priznao ovu grupu kao svetu miliciju, zakletu da se neprekidno bori za papstvo, po bilo koju cenu. Lojola je izabran za prvog generala onoga što će postati poznato kao Družba Isusova ili jednostavno: isusovci. Broj isusovaca je brzo rastao i oni su dobili pristup obrazovnim institucijama gde su mogli efikasnije da utiču na studente i omladinu. Oni su revnosno branili apsolutnu supremaciju pape, veličajući njegovu nepogrešivost i stavljajući mu se na raspolaganje za sve što bi od njih zatražio. Isusovci su postali najmoćniji red Rimske crkve, postavljajući svoje „vojnike” u vladajuće strukture kao savetnike kraljeva, a imali su uticaja i u svim delovima društva, uključujući finansije i sudstvo. Oni su bili prava protivteža Luteru i njegovom učenju, posebno zahvaljujući svojoj spremnosti da budu iskorišćeni onako kako papa smatra da je ispravno.

2. Sabor u Tridentu
Tridentski sabor počeo je 1545. pod pokroviteljstvom pape Pavla III i bio konačno završen 1563. za vreme pape Pija IV. Sabor je održan u alpskom italijanskom gradu Tridentu (današnji Trento). Na tom saboru razmatrana su i osuđena Luterova učenja. Sabor je tvrdio i dokazivao da je Crkva jedini čuvar istine i formulisao to verovanje u konačni kredo (Vjeruju). Ono što je Tridentski sabor ustanovio i odlučio i danas važi u Katoličkoj crkvi. Jedna zanimljiva odluka doneta je na šesnaestom zasedanju Sabora 1562. godine. Veliki broj sveštenika razmatrao je da li je Sveto pismo standard autoriteta. Nadbiskup Ređo ustao je i zastupao argument da niko ne može da prihvati Sveto pismo kao jedini standard jer da je tako, sva svetkovanja bila bi subotom (Šabat kod Jevreja), kao što je Biblija jasno odredila. Ali jasno je da je nedelja bila dan odmora i sedmičnog svetkovanja za Katoličku crkvu već više vekova. Bilo je potrebno doneti odluku u korist tradicije, a ne autoriteta Biblije.

3. Revidirana interpretacija proročanstava
Skoro jednoglasno, pristalice reformacije držale su se istoricističke interpretacije biblijskog proročanstva koje je mnoge navelo da prepoznaju rimskog papu kao antihrista. Kako bi se suprotstavila ovakvom shvatanju, Katolička crkva se obratila za pomoć izvesnom Francisku Riberi. Ribera je rođen u Viljakastinu u Španiji 1537. godine i pohađao je Univerzitet u Salamanki, gde je studirao latinski, grčki i hebrejski. Pet godina pošto je stekao doktorat iz teologije, objavio je svoje čuvene Komentare 1575. Godine 1585. Ribera je napisao tumačenje knjige Otkrivenja. Tu je obradio Danilovo proročanstvo i Otkrivenje, koje su protestanti koristili s velikim uspehom, i postavio svoju futurističku teoriju. To tumačenje je negiralo relevantnost ovih proročanstava za sadašnje mesto i vreme, i lociralo ih u veoma daleku budućnost. U tom procesu papa je oslobođen svakog poređenja s antihristom. Robert Belarmin, italijanski isusovac i kardinal Katoličke crkve, zdušno je podržavao ovo mišljenje. U tome je bio toliko uspešan da danas ima sledbenike ne samo u Katoličkoj crkvi, već i u većini protestantskih crkava, uprkos činjenici da su one potekle iz reformacije. Otprilike u isto vreme, španski isusovac, Luis de Alkazar, napisao je knjigu od 900 stranica Istraživanje skrivenog značenja Apokalipse. Za razliku od futurista, on je proročanstva o antihristu tumačio kao da su se desila pre nastanka rimskog papstva.

4. Zabrane knjiga
Knjige su kroz istoriju zabranjivane od onih na vlasti. Međutim, godine 1559. Kongregacija inkvizicije vrlo energično je nametnula listu zabranjenih knjiga, koju je ažurirao papa Pije IV godine 1564. Smatralo se da su zabranjene knjige opasne za veru i moral rimokatolika. Zabrane su imale za cilj da unište „seme i leje za uzgoj semena” kojim su ljudi dovođeni u kontakt s idejama o reformaciji i kasnije prosvetiteljstva. Na spisku su bile knjige Žana Kalvina, Renea Dekarta, Džona Miltona, Džona Loka, Žana Žaka Rusoa, Imanuela Kanta i Danijela Defoa. Tek juna 1966. indeks zabranjenih knjiga je zvanično ukinuo papa Pavle VI.

5. Progon
Rimska crkva u srednjem veku pribegavala je fizičkoj i vojnoj prinudi da bi zaustavila širenje verovanja koja je smatrala suprotnim Crkvi i njenom autoritetu. Progoni su počeli još u 13. veku i vrhunac dostigli u zloglasnoj španskoj inkviziciji, koja je odnela hiljade života. Posle Tridentskog sabora papa Pije 5. postao je prvi „borbeni papa” time što je ponovo uveo inkviziciju. Čuveni masakr na dan svetog Vartolomeja 1572. u Francuskoj jedan je od primera, kada su pobijene desetine hiljada francuskih protestanata. Takvo nasilje se proširilo i na Južnu Ameriku, Indiju i nadalje na istok. Posle istorijskog putovanja Vaska da Game do Indije, tamo je stigla i inkvizicija, uperena protiv mnogih hrišćana u Goi, na primer.

Ako bi ljudi odbili da odbace svoja reformatorska verovanja i prihvate autoritet Rimske crkve, bili bi prisiljavani na to ili bi im se pretilo mučenjem i smrću. Mnogi su na taj način primorani na ćutanje i prihvatanje. Tužno je da je verska prisila bila uobičajena za to vreme — ni sami protestanti nisu bili nevini jer su poubijali hiljade anabaptista zbog njihove jeresi i progonili katolike tamo gde su bili u manjini.

Trajno nasleđe
Uprkos svojim nedostacima, reformaciju treba prihvatiti kao najveći preobražaj u evropskoj istoriji još od dana kada su Hristovi učenici širili jevanđelje po celom tada poznatom svetu. Reformacija je imala dva velika cilja: (1) da reformiše postojeću Crkvu radi otklanjanja mnogobrojnih zloupotreba vlasti i endemskog nemorala; (2) da uzdigne Bibliju kao vrhovni autoritet za celokupno hrišćansko verovanje i praksu. Međutim, u tom procesu posejano je i još jedno seme velikog značaja: sloboda savesti. Mada je trebalo vremena da se te ideje prime, reformatorski način razmišljanja na kraju je doveo do shvatanja da crkve, kraljevi i vladajuće strukture ne treba da stoje između vernika i njegovog Boga. Odatle je bio kratak put do zakonskih mera zaštite individualne savesti i verskog pluralizma, koje danas vidimo.

Harold Harker
……………………..
Photo from: privetmadrid.com